Ünsüz benzeşmesi ya da ünsüz uyumu,1 Türkçe dilbilgisindeki ses olaylarından biridir. Bu kurala göre herhangi bir kelimeye eklenen ve ünsüz harfle başlayan yapım ve çekim ekleri kendisinden önceki son harf sert ünsüz ise sert, yumuşak ünsüz ise yumuşak ünsüz harfle başlamak zorundadır:
Türkçede ünsüzler (sessiz harfler) sert ve yumuşak olmak üzere iki gruba ayrılır. Sert ünsüzler; ç, f, h, k, p, s, ş ve t'dir. Bu harf grubunu öğrencilerin ezberlemesini kolaylaştırmak için "f ıs t ık ç ı ş ah ap" ifadesi üretilmiştir. Bu kelime grubundaki ünsüz harflerin tamamı serttir. Bunun dışında kalanlar ise yumuşak ünsüzlerdir.
Sert ünsüzler | ç, f, h, k, s, ş, t, p |
Yumuşak ünsüzler | b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z |
Kök içerisindeki bir hece ünsüz harfle bitiyorsa ve kendinden sonraki hecenin ilk harfi de ünsüz ise, bu harfler ünsüz benzeşmesine uyarlar:
aptal, eksik, nispet, ispat, kispet, müspet, tespit, tespih, gövde, iğde, dalga, kuzgun vb. kelimeler
kardeş, sürgün, yaygı, kuralcı, okulda, bilgin, kızgın, Aydın'da
Sert ünsüzle biten kelimeler c, d, g ünsüzleriyle başlayan bir ek aldığında, ekin bu ilk ünsüzü sertleşerek ç, t, k ünsüzlerinden birine dönüşür. Bu duruma ünsüz sertleşmesi denir:
dolapta, açtı, aşçı, baktım, çiçekten, kitapçı, dişçi, ocakta, bitkin, 15'te, Karabük'ten
Bazı birleşik kelimelerin bu kurala uymadığı görülür:
Bazı matematik terimlerinin bu kurala uymadığı görülür:
Birleşik yazılmayan kelimeler arasında ünsüz uyumu aranmaz. "de" bağlacı, başlı başına ayrı bir kelime olduğu için sert ünsüzlerle biten kelimelerden sonra gelse ve bazen sert telaffuz edilse bile yazımda sertleşme kuralına uymaz. Bu kural "de" bağlacını "-de" bulunma hâl ekinden ayıran en önemli özelliklerden biridir.
Orijinal kaynak: ünsüz benzeşmesi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ünsüz benzeşmesi (uyumu) Turkceciler.com. Erişim: 23 Ocak 2012. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page